Dywizjon 303: słowa wytrych, które otwierają drogę do wielu polskich serc. Tymczasem sięgający korzeniami do osiemnastowiecznej insurekcji kościuszkowcy to z jednej strony wyniesiony na ołtarze wizerunek niepowtarzalnych, heroicznych pilotów, z drugiej zaś… zafałszowanie historii własnego kraju. Wystarczy spotkać kogoś, czyj przodek, daleki członek rodziny, a nawet znajomy szwagra z sąsiedniej ulicy był członkiem Polskich Sił Powietrznych, by usłyszeć, że służył on w 303 Dywizjonie jako pilot podczas Battle of Britain. Wisząca całe dekady nad Europą żelazna kurtyna sprawiła, że kiedy w Polsce mówi się o historii lotnictwa, przed oczami staje niewiele. Głównie znany ze szkolnych lektur reportaż o walczących w Battle of Britain kościuszkowcach autorstwa Arkadego Fiedlera. Czasem przemkną jeszcze Żwirko i Wigura, ale o zwycięzcach kolejnych zawodów Challenge – Jerzym Bajanie, a tym bardziej Gustawie Pokrzywce – pamięta mało kto. W wyjątkowych przypadkach, zwłaszcza wśród mieszkańców stolicy, kultywowani są polscy lotnicy przedzierający się przez ciemnię nocy z dalekiej Italii, by nad łunami powstańczej Warszawy zrzucić zasobniki z ładunkami leków, amunicji i broni. Gdzieś tam w tle kołacze jeszcze sylwetka Stanisława Skalskiego, najskuteczniejszego polskiego pilota myśliwskiego z czasów II wojny światowej. Te cztery symbole skutecznie zawłaszczyły historię polskiego lotnictwa w świadomości przeciętnego Kowalskiego, odsuwając w cień pozostałą wielką skrzydlatą brać spod znaku biało-czerwonej szachownicy. W mgle zapomnienia skrył się Jan Potocki, który już w roku 1788 wzniósł się balonem, stając się pierwszym Polakiem, który na dłużej oderwał się od ziemi, a także szybowcowe początki Czesława Tańskiego, arktyczne loty Jana Nagórskiego, przedwojenne wyczyny Bolesława Orlińskiego i Stanisława Skarżyńskiego. Nie pamięta się o wysiłku mniej znanych jednostek walczących podczas II wojny światowej, np. Grupy Montpellier, 305 Dywizjonu Bombowego czy mającego za patrona Wilno 317 Dywizjonu Myśliwskiego… Niszczeją w zapomnieniu groby osób tak zasłużonych dla polskiego lotnictwa, jak chociażby Janusz de Beaurian, który brał udział w pierwszym locie bojowym polskiego samolotu, połączonym z bombardowaniem pozycji ukraińskich w okolicach Lwowa…

Operujące na zachodzie Europy Polskie Siły Powietrzne liczyły ponad 17 tysięcy lotników i nie ma fizycznej możliwości, by każdy z nich był pilotem Dywizjonu 303 podczas Battle of Britain. To pokolenie ludzi ubranych w stalowe mundury ma własną historię, pisaną dla każdego z nich z osobna, a każda z tych opowieści jest równie ważna. Ważna, a zarazem tragiczna. Po latach codziennego stawiania na szali własnego życia, lotnicy stanęli przed demobilizacyjnym wyborem: albo emigracyjna tułaczka wśród obcych, albo kurs na nieznaną i niebezpieczną rzeczywistość z sierpem i młotem w tle. Żaden z tych wyborów nie był dobry, każdy wymagał poświęcenia przynajmniej części swoich marzeń, porzucenia zdobytego wielkim wysiłkiem doświadczenia, opuszczenia bliskich lub narażenia ich na szykany. Zamiast targającego czuprynę wiatru i ukochanego poczucia wolności, za rogiem czaił się chochlik, z kpiącym uśmieszkiem zapraszający do barmańskiej posługi, do zginającej kark walki z ugorem, do mechanicznego powtarzania ruchów przy produkcyjnej taśmie, pokątnego handlu bronią na odległych kontynentach, zarękawków spoczywających na urzędniczym biurku lub, co gorsza, do ciemnych i ponurych kazamatów, pobyt w których kończył się strzałem w potylicę. Stracone dla Polski pokolenie, dla którego z wpajanych w II RP dumnych ideałów pozostał tylko gorzki smak piołunu. Historia przedstawiona w tej książce kończy się na latach 50. ubiegłego stulecia. Autorzy zdecydowali się na taką cezurę czasową, by skupić się na wydarzeniach,które miały bezpośredni wpływ na losy pilotów związanych z kościuszkowską legendą. Czasy późniejsze były jedynie efektem decyzji, które zostały przez nich podjęte w pierwszych latach po zakończeniu wojny.

Kiedy patrzy się kościuszkowską historię z odległej, liczącej kilka dekad perspektywy, pozostaje nadzieja, że nie obróci się ona w niwecz, znikając za widnokręgiem pamięci. Że zawsze znajdą się entuzjaści, którzy nie pozwolą, by przykrył ją całun zapomnienia – tak jak skupieni wokół Fundacji Historycznej Lotnictwa Polskiego miłośnicy biało-czerwonej szachownicy, którzy na statecznikach MiG-29 z 23 Bazy Lotnictwa Taktycznego w Mińsku Mazowieckim wymalowali podobizny obrońców Londynu – Zdzisława Krasnodębskiego, Ludwika Paszkiewicza,Mariana Pisarka, Zdzisława Henneberga, Mirosława Fericia… Aby słowa Cycerona historia vitae magistra est – historia jest nauczycielką życia, nie okazały się pustymi dźwiękami. I aby sparafrazować głęboko zakorzeniony w brytyjskiej mentalności toast God save the King! (Boże, chroń króla!) na bardziej odpowiadające polskiej potrzebie tradycji God save the 303 Squadron! (Boże, chroń 303 Dywizjon!). Chroń
od zapomnienia…